پاویون ایران مصداق ترشی هفت بیجار بود - وبلاگ دریا

به گزارش وبلاگ دریا، یک معمار درباره پاویون ایران در اکسپو 2020 دبی می گوید: سال جاری پاویون ایران با تولی گری شرکت سهامی نمایشگاه بین المللی و وزارت صمت، به صورت داوطلبانه و کوشش هایی که صورت گرفت، بین 14 نهاد تقسیم شد که می توانست اتفاق خوبی تلقی گردد؛ ولی چون کیوریتور و مدیریت یک پارچه ای در فضای پاویون ایران وجود نداشت، هر نهاد ساز خود را زده بود که نتیجه پاویون ایران، چون یک ترشی هفت بیجار شد.

چندی پیش در راستای نقدهای وارده به پاویون ایران در اکسپوی 2020 دبی صحبتی داشتیم با نشید نبیان ـ طراح معمار پاویون ایران ـ که بنابر گفته های او، تنها طراحی کالبد پاویون ایران بر عهده آنها بوده و فضای داخلی غرفه های پاویون به نهادهای مختلف سپرده شده که جز بخش تکنولوژی، سایر غرفه ها بدون مشورت با طراح اقدام به طراحی و پر کردن غرفه های خود نموده اند.

حال به همین دلیل پای صحبت های مهرداد زواره محمدی ـ معمار ـ که از پاویون ایران در اکسپو بازدید نموده است، نشستیم تا نظر او را درباره پاویون ایران در اکسپو 2020 دبی و اثرات کلی اکسپو بر معماری را جویا شویم.

او در ابتدا به وبلاگ دریا می گوید: از سال 2010 که مصادف است با برگزاری اکسپوی شانگهای تا اکسپوی 2015 میلان و اکسپوی 2020 دبی که یک سال به خاطر کرونا به تعویق افتاد، درگیر موضوع پاویون ایران در اکسپو بوده ام. در این دوره از اکسپو، غیر از آنکه در مسابقه معماری آن شرکت نموده و یاری می کردم، به وسیله کمیته اکسپو که در اتاق بازرگانی ایران تشکیل شده، یکی از اعضای کمیته اکسپوی اتاق بازرگانی ایران برای مدیریت برنامه ریزی هیئت های تجاری ایرانی و ارتباطشان با گروه های خارجی در محل پاویون ایران هستم.

این معمار ادامه می دهد: رویدادهایی چون اکسپو یا بینال معماری ونیز در کلیه دوره ها دارای یک شعار محوری، یک تم اصلی و یک سری تم های فرعی بوده اند. از 170 سال پیش در سال 1851 اکسپو در لندن آغاز شد و چند دهه بعد در پاریس با ساخت برج ایفل به صورت جدی شکل گرفت. چند دهه بعد، هر اکسپو یک تم و شعار محوری داشته که براساس آن و یک سری معیارهای دیگر، میزبان اکسپو انتخاب می گردد. البته نوع معرفی و برنامه ریزی تم اکسپو بسیار حایز اهمیت است؛ در واقع با توجه به اتفاقاتی که در دنیا در حال رخ دادن است، تم آن دوره از اکسپو به وسیله کشورهایی که کاندیدای میزبانی هستند در نظر گرفته شده و نهاد BIE که اکسپوهای دنیای و تخصصی را در دفتر مرکزی خود در پاریس مدیریت می نماید، با انجام آنالیز های لازم معین می نماید کدام کشور شعار و رویکرد بهتری در انطباق با شرایط روز (انسان، محیط زیست، تکنولوژی و...) را پیشنهاد داده و براساس آن و البته معیارهای دیگر از جمله ارزیابی زیرساخت های گردشگری آن کشور، میزبان اکسپو را انتخاب می نماید.

کیوریتوری که ایران نداشت

این معمار با بیان اینکه مهم ترین مسئله حضور ایران در عرصه های این چنینی بحث کیوریتور است، ادامه می دهد: کیوریتور در فارسی نمایشگاه گردان ترجمه شده است که ترجمه خیلی بدی است. به تعبیر من باید آن را کارگردان هنری نامید؛ درواقع همانطور که یک کارگردان فیلمی دو ساعته را لحظه به لحظه با تمام جزئیات سناریوسازی می نماید، وظیفه کیوریتور نیز همین است. یک کیوریتور باید برای شش ماه طول دوره برگزاری اکسپو، براساس تم ارائه شده، راه چاره سرزمینی خود را با ابزارهای فرهنگی و تکنولوژیکی، به دنیایان عرضه کند.

زواره بیان می نماید: از 65 دوره برگزاری اکسپو، این رویداد سال جاری برای نخستین بار در خاورمیانه برگزار گردید. 95 درصد اکسپوها یا در آمریکای شمالی یا در اروپا بوده است و تنها دو، سه دوره در آسیا و یک دوره در استرالیا برگزار گردیده است. حال در نخستین دوره برگزاری اکسپو در خاورمیانه که در همسایگی ما بود، ایران برای این شش ماه چه برنامه و سناریویی ارائه داد؟

او تصریح می نماید: متأسفانه در کیوریتوری ضعف داریم. پیشتر به مدیران شرکت سهامی نمایشگاه بین المللی زیرمجموعه وزارت صمت که متولی اکسپو هستند، پیشنهاد داده بودم که حتی به جای فرد کیوریتور، می توانند یک گروه کیوریتوری داشته باشند. خیلی از کشورها دارای یک تیم کیوریتوری هستند که در آن تخصص های مختلفی مانند معمار، هنرمند یا کارگردان هنری، جامعه شناس و حتی شاعر و ادیب حضور دارد. به عنوان نمونه، پاویون انگلستان که با ایده از آخرین پروژه های استفان هاوکینگ طراحی شده و به نام پاویون شعر نام گذاری شده و بسیار تاثیرگذار و شگفت انگیز در یک ارتباط دوسویه بین مخاطب و پاویون است، رد پای شاعر، ادیب و تکنولوژی هوش مصنوعی در طراحی هنری غرفه به چشم می خورد.

مأموریت اکسپو تبادل فرهنگی است

او با بیان اینکه کشورهای دیگر حضور خود را در یک عرصه دیپلماسی فرهنگی عرضه می نمایند، ادامه می دهد: زمانی که این نکته را با دوستانم در اتاق بازرگانی در میان می گذارم، برایشان سوال می گردد که لزوم حضور آنها چیست؛ چون مأموریت آنها اقتصاد و بیزینس است؟! در پاسخ می گویم که پلتفرم توسعه در تمام دیسیپلین ها، از فرهنگ می گذرد. به این صورت که اگر بتوانیم با کشورهای همسایه رایزنی داشته باشیم و جلب اعتماد کنیم، توسعه مالی، سیاسی و ... شکل می گیرد. ولی مهم این است که یک کیوریتور یا گروه کیوریتوری به عنوان کارگردان هنری و مدیر رویدادهای پاویون در طول دوره زمانی اکسپو داشته باشیم. وقتی مدیریت بهره برداری و سناریوی زندگی پاویون به درستی انجام گردد، معماری، طراحی داخلی، و مدیریت رویداد به درستی شکل می گیرد و به مخاطب دنیای عرضه می گردد.

تبدیل شدن معمار پاویون ایران به یک قهرمان ملی

او بیان می نماید: اگر مدیریت یکپارچه ای در پاویون ایران وجود داشت، صدا و تصویری که قرار است از ایران به گوش و چشم دنیایان برسد، یک صدای واحد و تصویر موزون خواهد بود. ولی چون خلاف این امر رخ داده است، طراح معماری پاویون ایران قهرمان ملی شده است و با توجه به اینکه کارش را در حوزه معماری درست انجام داده ولی تمام کمبودها و مسائل به پای او نوشته می گردد و اوست که به مثابه یک قهرمان گناهکار! باید به همه پاسخ بدهد...

این معمار تصریح می نماید: طرح معماری ایران در یک ارزیابی معماری بین 191 کشور دنیا که در اکسپو شرکت نموده اند، جزو هشت طرح برتر شناخته شده است. اخیرا سی ان ان آنالیز نموده که طراحی معماری پاویون ایران جزو 15 طرح برتر اکسپو شناخته شده است ولی اجرای آن ضعیف بوده است. به این صورت که طرح خوب معماری پاویون ایران با پیمانکاری ضعیف اجرا شده و به دلیل ضعف مدیریت رویداد و نبود مدیریت یکپارچه، بهره برداری بسیار ضعیفی در آن وجود دارد.

او اضافه می نماید: نتیجه این مسائل باعث شده که همه مسائل و ضعف ها را از چشم معمار بینند، درصورتی که معمار کارش را در حد مقبول و خوب انجام داده است. پاویون ایران در اکسپوی 2020 دبی در مقایسه با دوره های قبلی حضور ایران در این رویداد خیلی رو به جلو بوده است.

دوره های بعد کیوریتور باید بالاتر از معمار باشد

او با اشاره به اهمیت حضور کیوریتور در دوره های بعدی اکسپو، بیان می نماید: گروه معماری سال جاری از کیوریتور استفاده و داستان شهرزاد را پیاده کرد. درواقع طرحی که بر اساس داستان هزار و یک شب شهرزاد ارائه شده بود، پاویون و فضای داخلی را به انسجام می رساند؛ ولی چون مدیریت یکپارچه وجود نداشت، شرکت سهامی نمایشگاه پاویون ایران را به نهادهای مختلف سپرد که تنها یکی از آنها با همکاری معمار غرفه خود را پر کردند. مابقی یا از بیرون طراح آوردند یا اصلا طراح نداشتند. ولی اگر همان طرحی که خانم نبیان و تیمش آماده نموده بودند پیاده می شد، شرایط از آنچه که اکنون وجود دارد بسیار بهتر بود.

نکات مثبت پاویون ایران در اکسپو

زواره محمدی با بیان اینکه محل احداث پاویون ایران در نقطه خوبی قرار گرفته است، می گوید: نوع مشارکت ایران بین 191 کشوری که شرکت نموده اند، یکی از بهترین ها است. کشورها به دو مدل در اکسپو شرکت می نمایند؛ مدل اول اینگونه است که کشورهای عمدتا ضعیف تر، بسته به بودجه خود فضایی را در ساختمان های از پیش ساخته شده اکسپو که به صورت اشتراکی است اجاره می نمایند و به نمایش محصولات خود می پردازند. ولی نوع دوم و مترقی آن که بیشتر کشورهای پیشرفته مشارکت می نمایند، خرید زمین برای شش ماه و طراحی و ساخت پاویون بر اساس مدل پیشنهادی خود است. که خوشبختانه ایران با این روش و در بالاترین سطح مانند کشورهای درجه یک در اکسپو شرکت نموده است.

پاویون ایران حتی یک راهنما هم نداشت

او در بخش دیگر از صحبت های خود در نقد پاویون ایران بیان می نماید: زمانی که قصد بازدید از پاویون کشوری مثل ژاپن را داشتیم، از لحظه ای که در صف می ایستادیم تا زمانی که از آنجا خارج می شدیم، برایمان برنامه ریزی شده بود و همه چیز چون دانه های تسبیح به هم وصل بود. ولی در پاویون ایران هیچ کسی نبود که حتی به بازدیدنمایندگان خوش آمد بگوید یا آنها را برای نحوه بازدید از بخش های مختلف پاویون هدایت کند. این امر موجب شده است که بازدیدنمایندگان به فضای داخلی رفته و از موسیقی زنده و عروسک های متحرک بازدید نمایند و از همانجا خارج شوند؛ زیرا گمان می نمایند کل محتوا همان است.

این معمار ادامه می دهد: پیشنهاد دادیم که نقشه هایی را چاپ نموده و در اختیار بازدیدنمایندگان قرار دهند تا بدانند چگونه باید از پاویون ایران بازدید نمایند، ولی این امر هنوز عملی نشده است؛ زیرا تجربه به خصوصی در این زمینه نداریم و نمی خواهیم بپذیریم که ضعیف هستیم.

با تخته و مقوا برای پاویون ایران تخت جمشید می ساختند

او بعلاوه استفاده از معماران را برای طراحی پاویون ایران در دو دوره گذشته به فال نیک می شمارد و می گوید: برای شرکت در دو دوره اخیر اکسپو، در ایران مسابقه معماری برگزار گردیده است تا بر اساس طرح معماری منتخب، معمار پاویون انتخاب گردد که البته در سال 2015 میلان طرح منتخب طی یک حرکت غیرحرفه ای و غیراخلاقی کنار گذاشته شد و وزیر وقت صمت به وسیله داماد خود، فرد دیگری را برای طراحی پاویون معرفی کرد. ولی من همین را که حداقل از یک طراح و معمار استفاده کردند، به فال نیک می گیرم؛ چون پیش از آن در دوره های قبل با تخته، یونولیت و مقوا بادگیر یزد و سرستون تخت جمشید ساخته و به عنوان پاویون ایران معرفی می کردند.

این معمار تصریح می نماید: زمانی که سوال می کردیم چرا پاویون ایران را طراحی نمی نمایند؟ رگ گردنشان بیرون می زد که ما میدان نقش دنیا و پل خواجو و تخت جمشید داریم. ولی نمی دانم چرا گمان می کردند مثلا ایتالیا کلوسئوم ندارد یا چین شهر ممنوعه را؟ ولی تفاوت آنها در این است که با ابزار تکنولوژیک آخرین دستاوردهای خود را رو می نمایند. با این حال اکنون دو دوره است که متوجه شده اند پاویون ایران به طراحی احتیاج دارد و خوشبختانه حضور در عرصه های دنیای، به شکل بهتری انجام می گردد.

اولویت اول اکسپو معماری نیست

بعلاوه در ادامه از این معمار درباره تأثیرات اکسپو بر حوزه معماری سوال می کنیم که زواره با بیان نکته بالا ادامه می دهد: معماری در خوشبینانه ترین حالت شاید اولویت سوم اکسپو باشد. پاویون هایی که در اکسپو قرار می گیرند عمری شش ماهه دارند و بیشتر این ساختمان ها پس از شش ماه جمع و تخریب و یا استفاده های دیگری از آنها می گردد. البته بعضی از بناها که براساس ایده های پایداری ساخته شده اند، جمع شده و به کشور دیگر یا کشور میزبان ارسال شده، دوباره اسمبل و از آن استفاده می گردد. مثلا پیش بینی شده است که کل اکسپو دبی پس از انتها اکسپو به یک مجموعه مسکونی بسیار مدرن تبدیل گردد.

او تصریح می نماید: چون پاویون ها عمری شش ماهه دارند، الزامات ساختمانی سفت و سختی بر آنها حاکم نیست. به همین دلیل فضای پاویون ها بسیار سیال، منعطف و تکنولوژیک است و این امر به شدت به شبیه سازی آینده ساختمان ها یاری می نماید. به عنوان مثال ایده طراحی پاویون ژاپن که از اوریگامی است، در این زمینه درس آموز است؛ چراکه موتیفی است از فرهنگ و سنت ژاپن با مصالح بسیار سبک و منطبق با محل پاویون ژاپن در ناحیه پایداری.

این معمار ادامه می دهد: بالاترین اندازه زلزله در ژاپن اتفاق می افتد ولی می بینیم با وقوع یک زلزله مثلا هشت ریشتری تنها پنج نفر فوت می نماید اما اگر همان زلزله در ایران بیاید 200 هزار نفر جان می دهند. دلیل این امر نیز استفاده آنها از مصالح سبک است. این مسئله موجب می گردد که با ریزش سقف ساختمان، مصالح سبک تلفات انسانی کمتری به بار بیاورد. ژاپن با مصالح سبک خود به دنیا این پیغام را می دهد که اگر در فضای حادثه وجود دارید با مصالح سبک می توانید امنیت انسان ها را تأمین کنید و بعلاوه سامانه خنک نماینده پاویون با جنس شفاف پوسته اریگامی که در کنار استخر آب، سازگار با محیط زیست است و فضای مطبوعی ایجاد نموده است.

عایدیزایی با ایجاد فضاهای فرهنگی

او بیان می نماید: مسئله دوم مأموریت و جهت گیری اصلی اکسپو، یعنی همان فضای دیپلماسی فرهنگی است. در شهرسازی بحثی داریم که شهرهای رو به رشد دنیا، بر اساس ترمی به نام برنامه ریزی فرهنگی شکل می گیرد. مثلا دبی که قبله گاه خیلی از شرکت ها و سازمان های کارفرمایی ساخت و ساز ایران است و بعضی با دو روز سفر به این کشور قصد می نمایند، مثلا چهار تا شاپینگ سنتر همچون دبی را در ایران بسازند، اکنون چندین سال است آغاز نموده با مبحث برنامه ریزی فرهنگی، ساختمان سازی کند. مثلا یک موزه لوور و یا سالن اپرا ساخته و متوجه شده است که اقتصاد پایدار در فضاهای فرهنگی است و دوره ساخت و فروش بناهای تجاری گذشته است.

این معمار تصریح می نماید: امروزه می توان با جنبش فرهنگی و ایجاد فضاهای فرهنگی عایدی ایجاد کرد که اتفاقا آن عایدی، پایدار است و علاوه بر آن، مردم آن منطقه و شهر را از نظر فرهنگی، سواد و دانش چند قدم به جلو می برد. یکی از پیغام های اکسپو توسعه فضاهای فرهنگی برای بهبود اقتصاد شهری است. حضور و تجربه فضای اکسپو می تواند شرایط معماران را بهبود ببخشد و روینمودهای ذهنی آنها را ارتقاء دهد تا بعد از اینکه آن فضا را تجربه کردند به کشور خود بازگشته و بتوانند در افزایش کیفیت معماری و ارتقای جایگاه معماری و شهرها بکوشند.

کلیه عکس های استفاده شده در این مصاحبه به وسیله مهرداد زواره در اختیار وبلاگ دریا قرار داده شده است.