پلاس بافی یکی از صنایع دستی سنتی و زیبای خراسان شمالی است - وبلاگ دریا

به گزارش وبلاگ دریا، میراث آریا/ براساس آخرین اخبار بدست رسیده، پلاس بافی یکی از صنایع دستی سنتی و زیبای خراسان شمالی است.

امروزه پالاس بافی به بعضی دلایل از جمله نبود بازار دائمی فروش، نزدیک نبودن فراوریات به احتیاج مشتریان از رونق افتاده و تنها در معدود روستاها و جهت مصارف شخصی فراوری می گردد. بعلاوه از آنجایی که محصول پالاس بافی استفاده چندانی ندارد، این کالا به سوی تزئینی شدن می رود. در نتیجه فراوری آن به مرور رو به فراموشی است.

گلیم هایی که با شیوه پودگذاری بافته می گردد، یعنی تنها از نخ تار و نخ پود برای بافت آنها استفاده می گردد و نخ پود با عبور از لابه لای نخ تار، طرح موردنظر را به تدریج بر روی گلیم بوجود می آورد.

گلیم هایی که با شیوه پودپیچی بافته می گردد، یعنی علاوه بر نخ تار و نخ پود، از پود نازک نیز در بافت گلیم استفاده می کنند و در واقع پود به حالت پیچش از میان نخ های تار عبور نموده و سپس با عبور پود نازک و بعد کوبیدن آن با شانه بافندگی نخ های تاروپود درهم پیچیده می شوند.

گلیم هایی را که به شیوه نخست بافته می گردد، گلیم ساده (گلیم تخت = گلیم دورو) می نامند و از مهمترین منطقه ها فراوری این نوع گلیم میتوان به استانهای فارس، کردستان، اردبیل، بوشهر، خراسان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، سمنان و زنجان اشاره نمود.

گلیم هایی را که به شیوه پود پیچی بافته می گردد، گلیم سوماک (= گلیم یک رو) می نامند و از مهمترین مراکز فراوری آن میتوان استان کرمان، آذربایجان شرقی، اردبیل، خراسان، چهارمحال بختیاری، فارس و خوزستان را نام برد.

در بعضی از نقاط روستایی استان زیراندازی به نام پلاس بافته می گردد. پلاس از نظر ظاهری به گلیم درشت بافت شباهت دارد و روش بافت آن شبیه گلیم و از تاروپود پنبه ای استفاده می گردد با این تفاوت که در بافت پلاس از نخ های پنبه ای نامرغوب و پست استفاده می گردد است، پلاس در بعضی مواقع پشمی است که به کار زیرانداز و فراهم سازی سیاه چادر برای ایلات و عشایر استفاده می گردد. معمولاً برای فراوری آن از نخ پنبه ای نمره 2 برای تار و نخ نمره 5 برای پود در رنگ های مختلف استفاده می گردد.

گاه بجای نخ پود از نوارهای باریک پارچه ای که از لباسهای مستعمل بریده شده نیز به عنوان پود استفاده می کنند و به عنوان زیراندازی کم بها مورد مصرف دارد. گاه برای بافت از پشم استفاده می کنند که در آن صورت عایق رطوبت بوده و برای زمین های مرطوب مناسب است. معمولاً بافت یک قطعه پلاس، حدود دو روز طول می کشد. موارد مصرف آن بجز زیرانداز، کیف، سجاده، خورجین و … نیز است.

پلاس بافی بیشتر با موی بز انجام می گیرد اما نوع دیگر پلاس بافی با تکه پارچه انجام می گیرد. برای بافت این نوع از پلاس ابتدا دار پلاس را از طریق میخ سر پا می کنند، سپس شت ها را از دور سر کار و کون کار می گذرانند و بعد بخاطر اینکه تارها به همدیگر نرسد و به هم نخورد روی چوب کار را گل می کنند. سپس از طریق ماسوره و نخ پلاس را می بافند. برای بافت پلاس ابتدا چند ردیف شت ها را می چینند که به آن ساده گویند بعد از طریق تکه های پارچه آغاز به بافتن پلاس می کنند.

برای بافت پلاس ابتدا دار آن را از طریق دو میخ یا میله فلزی بلند را بافاصله معادل طول گلیمی که با نقش موردنظر است بر زمین فرو می کنند و بر یک میخ یا میله فلزی بلندتر در میان آنها قرار می دهند و سپس نخ تار را به صورت چپ و راست به دور آنها می پیچند. تارهای چله بر روی تیرهای بالا و پایین دار مرتب می گردد و بگونه ای منظم در کنار همدیگر قرار می گیرد و بعد برای این که تارها به هم نخورد روی چوب کار را با گل می پوشانند. در همین مرحله است که میله ای به نام کجو یا کوجی نیز که کار جدا نگه داشتن تارهای زیرورو را به عهده دارد در محل میله ها قرار می گیرد.

بافت پلاس همچون گلیم ساده است و بیشتر بدون نقش و یا دارای نقوش بسیار ساده هندسی در تنوع رنگی محدود (عموماً دو یا سه رنگ) بوده که به صورت نوارهای ساده در عرض دست بافته بکار می رود. گاهی برای پود از نوارهای باریک پارچه های نخی (اغلب کهنه و مستعمل) استفاده می گردد و درنهایت دست بافته ای با تنوع رنگی زیاد که راه راه رنگی است فراوری می گردد.

بافته های عشایر را عمدتاً زنان می بافند فراوری پالاس نیز در جوامع عشایری روستایی تقریباً حالت حرفه ای غیر دایم و فصلی دارد و بافندگان آن که بیشتر زنان و دختران خانه دار هستند به موازات سایر فعالیت های خود از اوقات فراغتشان برای بافت استفاده می کنند. قسمت عمده پالاس های فراوریی زنان عشایر جنبه خودمصرفی دارد و به صورت گوناگون مانند گلیم، گلیم چه، جوال، خورجین و غیره در زندگی روزمره آنان نیز در مراکز دادوستد محلی مبادله می گردد و از این طریق بخشی از عایدی مورداحتیاج خانوار را تأمین می کنند.

به علت این که عشایر دائماً در حال کوچ کردن و ییلاق و قشلاق هستند، بافته ها طوری طراحی و ساخته می شوند که به راحتی با اسب و شتر قابل حمل باشند. خودکفایی عشایر، خودش را در بافته های آنها هم نشان می دهد.

تاریخچه هنر پلاس بافی بطور دقیق تعیین نیست و باتوجه به اینکه بافته ها و منسوجات پشمی به مرور زمان براثر سرما و گرما و یا تماس با خاک از بین خواهد رفت به این علت نمیتوان گفت تاریخ دقیق آن مربوط به چه زمانی است. اما با توجه به اینکه از دیرباز پالاس به عنوان زیرانداز مناسب جهت محافظت از رطوبت، سرما و گرمای زمین بین خانواده های روستایی و عشایر رواج داشته و به این لحاظ در مفروش کردن کف چادرهای عشایر خراسان شمالی که اغلب در زمین های مرطوب و بدون زه کشی برپا میگردد و نیز در خانه های روستایی مورد استفاده قرار می گیرد.

پلاس بافی در خراسان شمالی که میتوان گفت که قدمتی با زندگی عشایری دارد، با شماره 1688 در لیست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.