کارنامه مردود شهرداران تهران - وبلاگ دریا

به گزارش وبلاگ دریا، مدیریت شهری مرکز برای تدوین طرح جامع تهران تا 1425، کارنامه مردود شهرداران 20سال گذشته در اجرای طرح جامع تهران تا 1405 را منتشر کرد. طرح جامع تهران، سه خط قرمز برای اداره مرکز مشخص نموده است؛ سقف تراکم ساختمانی، کاربری مشخص و حد جمعیتی در منطقه ها 22گانه. این خطوط که براساس ظرفیت های طبیعی و خدماتی شهر ترسیم شده، طی دو دهه اخیر، در حد 13 درصد اجرایی (عمل) شده است. شهرسازان، این مدل برنامه ریزی را شهرسازی روی آب توصیف می نمایند. اما گروهی به بهانه بی خاصیتی طرح جامع، دنبال اختیار نامحدود برای شهرداری هستند.

به گزارش دنیای اقتصاد، مقدمات تدوین طرح اداره تهران تا 1425، کلید خورد. همزمان با نزدیک شدن به اتمام دوره افق 20 ساله طرح جامع شهر تهران، تدوین طرح جامع تازه در حالی در دستور کار مدیریت شهری مرکز قرار گرفته است که کارنامه مردود شهرداران در اجرای این طرح، منجر به شکل گیری دو دیدگاه متناقض درباره طرح های توسعه شهری شده است.

در شرایطی که یک گروه از کارشناسان و دست اند رکاران در بدنه مدیریت شهری تهران، ضمن پذیرش کارنامه مردود طرح جامع تهران تا افق 1405، معتقدند عدم اجرای این طرح و عدم پایبندی به آن در طول دو دهه گذشته، عامل بروز بسیاری از بحران ها و نابسامانی های زیست شهری در مرکز بوده است، گروه دیگری از شهرسازان، از اساس، تدوین طرح جامع مشابه طرحی که در سال 85 تهیه و در سال 86 به عنوان طرح جامع شهر تهران ابلاغ شد را به دلیل عدم تحقق اهداف مندرج در آن، بی فایده می دانند.

آمار های ارائه شده از سوی رئیس نهاد راهبری و پایش طرح های توسعه شهری تهران نشان می دهد به لحاظ اجرایی، طرح جامع مرکز تا به امروز تنها 13 درصد تحقق داشته است. این در حالی است که رئیس گروه شهرسازی جامعه مهندسان مشاور نیز تحقق طرح های توسعه شهری در شهر ها را تا به امروز کمتر از 15 درصد عنوان می نماید. این دو آمار نشان دهنده کارنامه مردود شهرداران در تحقق و پایبندی به اصول و خطوط قرمز تعیین شده در طرح جامع مرکز است.

طرح جامع شهر تهران طرحی است با افق 20 ساله که خطوط قرمز و چارچوب های اصلی برای اداره شهر به منظور تعیین حد و مرز های هر نوع تصمیم و سیاستگذاری دولت و مدیریت شهری در مرکز و بعلاوه الگو های توسعه شهری و نحوه ساخت وساز در شهر را تعیین می نماید. در واقع این طرح، الزامات مربوط به مقدار و نوع کاربری ها، تراکم ها، سقف جمعیت پذیری کل شهر و هر کدام از منطقه ها 22 گانه مرکز و ... را براساس مجموعه ای از انواع امکانات، ظرفیت ها و محدودیت های شهر از جنبه های مختلف به خصوص جنبه های زیست محیطی، تعیین می نماید. طرحی که در آن ملاحظات مختلفی از جمله ملاحظات زیستی و ظرفیتی شهر و بعلاوه کیفیت زندگی در آن، تعیین شده و از این رو می توان از آن به عنوان نقشه بالادست اداره شهر در یک افق 20 ساله، یاد کرد. از آنجا که افق طرح جامع شهر تهران که در سال 96 مصوب شد سال 1405 است، نهاد راهبری و پایش طرح های توسعه شهری تهران، در حال اجرا مقدمات لازم برای تهیه طرح جامع تازه است. این نهاد بعد از 19 سال تعطیلی، به تازگی، احیا شده و ماموریت دارد با نظرخواهی از شهرسازان و مدیران شهری، طرح جامع تازه شهر تهران تا افق 1405 را طراحی کند.

در مقابل دیدگاه گروهی از شهرسازان و مدیران شهری که در کوشش برای طراحی مدل به روزرسانی شده و بهینه برای تهیه طرح جامع تازه مرکز هستند، گروهی نیز از ماه ها قبل، پیش حمله به طرح های جامع وتفصیلی شهر ها را شروع نموده اند. گروهی که در مقابل دیدگاه احتیاج شهر ها به طرح های مدرن، مساله محور، به روز رسانی شده و متناسب با ظرفیت ها، امکانات و محدودیت های شهر، معتقدند اساسا تهیه طرح های برنامه ریزی برای شهر ها اشتباه است. آن ها معتقدند عدم اجرا و شکست این طرح ها در اداره این شهر ها سندی است که نشان می دهد از این به بعد نباید طرحی برای اداره شهر نوشته شود و باید دست شهرداران برای اعطای تراکم، تغییر کاربری ها و هر نوع توافق ها و مجوز های خارج از طرح های مصوب برای ساخت وساز باز باشد.

5 واقعیت درباره تهران

نهاد راهبری و پایش طرح های توسعه شهری تهران، در حالی بعد از 19 سال توقف فعالیت، بار دیگر با هدف تهیه طرح جامع شهر تهران تا افق 1425، احیا شده است که شهرسازان در جریان آسیب شناسی طرح جامع فعلی شهر تهران که سال 1405 دوره اجرایی آن در مرکز به اتمام می رسد به 5 واقعیت مهم امروز درباره مرکز اشاره نمودند.

در نشستی که روز چهارشنبه با عنوان شهرسازی روی آب با حضور گروهی از شهرسازان مرکز برگزار گردید، محمدجواد خسروی پور، رئیس نهاد راهبری و پایش طرح های توسعه شهری تهران، با حضور در این نشست و ارائه کارنامه عملکرد شهرداری در ارتباط با تحقق طرح جامع تهران، از شهرسازان خواست تا برای تدوین طرحی متناسب با واقعیت های زیست محیطی مرکز در قالب طرح جامع تازه، هم اندیشی نمایند. برآیند مجموعه آنچه محمد جواد خسروی پور، به عنوان رئیس نهاد راهبری و پایش طرح های توسعه شهری تهران و سهراب مشهودی، رئیس گروه شهرسازی جامعه مهندسان مشاور در این نشست خاطرنشان کردند، نشان می دهد، دست کم 5 صورت مساله مهم در ارتباط با تهران وجود دارد که باید در تدوین طرح جامع تازه مرکز موردتوجه قرار بگیرد تا به سرنوشت طرح های قبلی دچار نشود.

اولین مساله به آمار قابل تامل از کارنامه مردود شهرداران در اجرای طرح جامع، برمی شود. این کارنامه نشان می دهد عملا طرح جامع شهر تهران در دو دهه اخیر اجرا نشده است و براساس روایت خسروی، تنها 13 درصد از کل طرح اجرایی شده است. آن طور که مشهودی نیز خاطرنشان کرد ساخت و ساز های شهری کمتر از 15 درصد از طرح های جامع و تفصیلی در شهر ها تبعیت نموده اند. به گفته وی بعلاوه تراکم ساختمانی هم در شهر ها اصولا از برنامه تبعیت ننموده است؛ مطالعات نشان می دهد که طرح های شهری در تراکم ساختمانی تنها در کمتر از 15 درصد، از برنامه ها تبعیت نموده است و 85 درصد خلاف آن شکل گرفته است. بعلاوه، آنالیز ها و مطالعات اجرا شده نشان می دهد که کاربری ها به خصوص کاربری های خدماتی با کاستی زیادی شکل گرفته اند. برای مثال، در کاربری های خدماتی فقط 42 درصد برنامه محقق شده است.

مساله دوم، به تکمیل ظرفیت 11 منطقه معادل نیمی از منطقه ها 22 گانه شهر تهران برای ساخت وساز برمی شود. براساس آمار ارائه شده در این نشست، در سال 1400، در حالی که هنوز 5 سال به اتمام دوره اجرای طرح جامع فعلی شهر تهران به جای مانده بود، ساختمان های ساخته شده تقریبا معادل تمام جمعیت پذیری پیش بینی شده تا سال 1405 را تکمیل کرد. آن طور که خسروی پور خاطرنشان کرد: جمعیت شهر تهران در افق طرح یعنی سال 1405، با رشد طبیعی و تجزیه و تحلیل نتایج آخرین سرشماری نفوس و مسکن (1385)، معادل 8/ 7 میلیون نفر پیش بینی شده بود. اما برنامه ها برای تامین احتیاج های خدمات شهری جمعیت ساکن و شاغل (جمعیت روزانه)، برمبنای جمعیتی معادل 1/ 9 میلیون نفر اجرا شده است. در حالی که ظرفیت پذیری سکونت برمبنای حدود 20 درصد مازاد جمعیت فوق به منظور توسعه ساخت وساز و جلوگیری از رکود بازار مسکن، برای حدود 5/ 10 میلیون نفر جمعیت تا افق طرح تدارک یافته بود، اما تا سال 1400 ساختمان های ساخته شده معادل 9 میلیون و 300 هزار نفر جمعیت را تکمیل کرد.

صورت مساله سوم مطرح شده در این نشست آن بود که در شرایطی که تهران طرح جامع دارد، اما بیش از بارگذاری هایی که باید و در این طرح تعیین شده است مجوز ساخت وساز صادر شده است. در واقع کمیسیون ماده 5 شهر تهران بیش از بارگذاری مصوب مجوز ساخت داده است. بر اساس اعلام رئیس نهاد راهبری و پایش طرح های توسعه شهری ایران تعداد واحد های اضافه شده طبق مصوبات کمیسیون ماده 5 در سال 1401 علاوه بر ضوابط طرح تفصیلی در پلاک های آنالیز شده، 24546 واحد است که با توجه به بعد خانوار در تهران، تعداد جمعیت 73638 نفر اضافه می شود.

صورت مساله چهارم به عدول از ظرفیت زیست پذیری شهر تهران تعیین شده در طرح جامع مرکز برمی شود. آن طور که خسروی در این نشست خاطرنشان کرد: برآورد فشار محیط زیستی در منطقه ها 22 گانه شهر تهران بیانگر فشار زیاد تا خیلی زیاد در 82 درصد منطقه ها شهری و فشار میانه تا زیاد در 18 درصد منطقه ها است که به معنای عدم تناسب بارگذاری های گسترده انجام گرفته با ظرفیت محیط زیستی کلان شهر تهران و عدم امکان بارگذاری تازه در این کلان شهر است.

اما صورت مساله پنجم آن چیزی است که سهراب مشهودی، رئیس گروه شهرسازی جامعه مهندسان مشاور به آن اشاره نمود و آن شرایط نامناسب بدمسکنی و رشد تعداد حاشیه نشین های شهری است. به گفته وی در حالی که تا میانه دهه 50 تنها 280 هزار نفر حاشیه نشین وجود داشته است به واسطه شکست طرح ها و سیاست های برنامه ریزی شهری، این مقدار در حال حاضر به 19 میلیون نفر رسیده است. یعنی در شرایطی که کمتر از 5 درصد جمعیت کشور در میانه دهه 50 حاشیه نشین بودند، اما هم اکنون این مقدار به حدود 30 درصد رسیده است که ارقام بسیار بالا و تامل برانگیزی است.

این در حالی است که حتی سقف های جمعیتی تعیین شده در طرح های شهری نیز هیچ گاه محقق نشده است و در حالی که دیده می شود کمتر از 70 درصد جمعیت پذیری تعیین شده برای شهر های کوچک محقق شده است، در شهر های بزرگ تا سه برابر بیشتر از جمعیت مصوب، جمعیت پذیری اجرا شده است و این به معنای شکست طرح های شهری در سال ها و دهه های گذشته است. طرح هایی که بدون توجه به دلایل و علل بروز بحران ها تنها بر مبنای پارامتر های جمعیتی و ... شکل گرفته اند. به جای آنکه نگاهی مساله محور به مسائل و موضوعات شهر داشته باشند و ابتدا نسبت به شناسایی و حل مسائل شهر و سپس هدف گذاری برای آن اقدام نمایند. به گفته وی این واقعیت ها نشان می دهد که آنچه از سال ها و دهه های گذشته تا به امروز در شهر ها اتفاق افتاده است عملا شهرسازی روی آب بوده است و نتوانسته به احتیاج شهر و شهروندان که یکی از مهم ترین آن ها تامین مسکن مناسب است، پاسخ دهد. بدین گونه است که مشاهده می شود در شرایطی که 5/ 2 میلیون واحد مسکونی خالی از سکنه در شهر ها وجود دارد، اما 19 میلیون نفر در حاشیه شهر ها در شرایط بدمسکنی هستند.

اگر طرح جامع اجرا می شد

اما در شرایطی که کارنامه شهرداری ها نشان دهنده نمره مردودی آن ها در تحقق طرح های توسعه و برنامه ریزی شهری همانند طرح جامع شهر تهران است، رئیس نهاد راهبری و پایش طرح های توسعه شهری تهران معتقد است: دلیل شکست طرح های جامع عدم پایبندی و اجرای کامل آنهاست. در واقع نمی توان گفت، چون این طرح ها اجرا نشده است پس اساسا نباید شهر ها طرح جامع داشته باشند. شاید طرح جامع شهر تهران تا افق 1405 طرحی کامل نبود، اما اگر همین طرح به طور کامل یا بخش زیادی از آن اجرایی می شد قطعا شرایط و حال شهر بهتر از شرایط فعلی بود.

وی تاکید نمود: به طور قطع طرح های جامع شهری باید به عنوان یک چارچوب و خط قرمز برای شهر ها وجود داشته باشد، این طرح ها به صورت پویا در دوره های زمانی کوتاه مدت بازنگری شوند و رویکرد های مساله محور در تدوین و بازنگری آن ها در کنار سایر مولفه های زیست پذیری مبنای طراحی قرار بگیرد. خسروی اضافه نمود: رویکرد باید این باشد که طرح جامع به عنوان خط قرمز تصمیمات و اقدامات در شهر تا زمانی که مورد بازنگری قرار نگرفته است برای جلوگیری از عدم اختلال در برنامه ریزی شهری فصل الخطاب باشد.

آنالیز های دنیای اقتصاد در برابر دو دیدگاه موافق و مخالف تهیه و اجرای طرح های جامع شهر ها به طرح یک سوال مهم منجر می شود.

اگر چه اعداد و ارقام مسوولان شهر تهران و بعلاوه شهرسازان از عدم تحقق اهداف تعیین شده در طرح های جامع شهری در سال های گذشته تا به امروز خبر می دهد، اما سوال مهم آن است که، چون این طرح ها در سال های گذشته بنا به دلایل و بهانه های مختلف اجرا نشده است آیا باید از آن ها عبور کرد و آن ها را کنار گذاشت؟

آیا باید این طرح ها را که به منزله خطوط قرمز اداره شهرهاست، پاک کرد؟

پاسخ دنیای اقتصاد به این سوال خیر است. آنالیز ها نشان می دهد ریشه اصلی اینکه تنها حدود 10 درصد از طرح های جامع و تفصیلی در شهر ها بنا به اعلام شهرسازان تا به امروز اجرایی شده است، جمعیت پذیری و بارگذاری های مجاز رعایت نشده و کمتر از نیمی از امکانات و خدماتی که در طرح ها پیش بینی شده بود تامین شده است، خود طرح ها نیستند. بلکه چیزی است که از خارج این طرح ها روند اجرای آن ها را در شهر ها مختل نموده است.

اصل و ریشه مشکل این است که در مکانیزم قانون ومقررات شهرسازی، رقیب برنده ای برای طرح های جامع شهری وجود دارد به نام کمیسیون ماده 5 که در حکم پاک کن قانونی خطوط قرمز اداره شهر است. طی سال های اخیر، برآیند مصوبات این کمیسیون، تعداد طبقات را نسبت به ضوابط تعیین شده در طرح تفصیلی شهر تهران به طور میانه، دو برابر کرد. همین موضوع باعث شد در منطقه ها مستعد سوداگری مسکن، به واسطه جمعیت پذیری بالا ناشی از ساخت وساز های خارج از ضابطه، سقف جمعیت پذیری نیمی از منطقه ها شهر تهران قبل از افق 1405، پر شود. هم اکنون تنها نیمی از منطقه ها تهران یعنی منطقه ها 4، 5، 7، 12، 13، 15، 16، 18، 19، 20 و 21 برای جمعیت تازه ظرفیت دارند. این در حالی است که نهاد پایش و ناظر بر اجرا و تحقق طرح جامع شهر تهران نیز از 19 سال قبل یعنی در همان ابتدای تولد طرح جامع فعلی تعطیل شد و بنابراین در نبود نهاد ناظر، عملا عمده تصمیم ها و اقدامات در شهر، خارج از ضوابط این طرح صورت گرفت.

با این حال باید دید، طرح جامع بعدی شهر تهران، چگونه نوشته خواهد شد. آیا در نهایت این طرح به نفع شهرخوار ها تدوین می شود یا به نفع شهر؟